Kaynak:Türkiye İstatistik Kurumu

İl Trafik No: 30

Türkiye'nin güneydoğu köşesinde derin ve uzun Zap Vadisi'nin güney yamacına kurulu, dört bir yanı dağlarla çevrili Hakkâri Anadolu, Mezopotamya ve İran üçgeninde yer alan coğrafi konumuyla birçok topluluğun ilgisini çekmiş ve birçok millete vatan olmuştur. İlin tarihi Paleolitik Çağ'dan başlamaktadır. İl sınırları içinde çeşitli yerlerde bulunan kaya resimleri Neolitik Çağ'a tarihlenmektedir. M.Ö. 6. yüzyıl başlarına kadar bölgeye Urartular egemen olmuşlardır. Çevrenin zorlu koşullarına rağmen güçlü bir örgütlenme gerçekleştiren Urartular bölgede sivil ve askeri amaçlı, 'Ordu Yolu' diye adlandırılan ve belirli bir kesimi günümüze ulaşan bir ulaşım ağı kurmuşlardır. Urartu toprakları zaman zaman Assur tehdidini yaşamış, M.Ö. 560 yılında Med saldırısı ile tarihten silinmiştir. Urartularla birlikte Assurluları da yok eden Medler, Pers istilası ile yok olmuştur. Perslerin ise Büyük İskender tarafından egemenliği silinmiştir. Büyük İskender'den sonra Seleukos Krallığı'nın, İran'da bir krallık kuran Partların, Sasanilerin ve Müslüman Arapların hâkim olduğu yörede daha sonra Roma, Bizans, Selçuklu, İlhanlı, Karakoyunlu, Akkoyunlu, Safevi dönemleri yaşanmıştır. Yazılı olarak bölgenin adına ilk defa Arap kaynaklarında rastlanmaktadır. Ünlü Arap tarihçisi İbn-i Havkal, Hakkar aşiretinin adına dayanarak Van Gölü'nün güneyine düşen bölgeyi 'Hakkâriye' (Hakkarların beldesi) adıyla anmaktadır. Hakkar aşireti bölgede bugün de varlığını sürdüren 12 Ertuşi (Hertuşi) oymağıyla 12 Pinyanişi oymağından oluşmaktadır. Hakkâri 1536'da Kanuni Sultan Süleyman döneminden itibaren Osmanlı egemenliğine girmiş ve Hakkâri adıyla anılmıştır.

Coğrafi Konumu

Hakkâri'nin kuzeyinde Van, doğusunda İran, güneyinde Irak, batısında Şırnak bulunmaktadır.

İklimi
Hakkâri'de karasal ikim hüküm sürmektedir. Bu nedenle kışlar soğuk ve sert yazları ise sıcak ve kurak geçmektedir.

Ulaşımı
Diğer şehirlerden Hakkari'ye hangi ulaşım araçlarıyla gelinecekse ilk durağın Van ili olacağı bilinmelidir. Çünkü Hakkari'ye ait bir otobüs firması yada Hakkari'de kurulu olan bir otobüs terminali yoktur.

Hakkari'ye gelmek isteyenler, ister havayolunu, ister karayolunu, isterse demiryolunu tercih etsinler Van aktarmalı olarak Hakkari'ye ulaşımlarını sağlarlar. Van - Hakkari arası 220 km'lik düz asfalt bir karayoluyla bağlanır. Van'dan otobüs yada dolmuşlarla 3 ile 4 saat arası bir yolculuktan sonra Hakkari'ye varılır.

Van- Hakkari arasında karşılıklı olarakher gün düzenli olarak günde 3 kez otobüs seferi düzenlenir; bunlar sabah, öğlen ve akşam saatlerinde yapılır. Aynı şekilde her saat başında dolmuş seferleride yapılmaktadır.

İLÇELER
Hakkari ilinin ilçeleri; Çukurca, Şemdinli ve Yüksekova'dır.

Tarihçe:

Anadolu Mezopotamya, ve İran üçgeninde yer alan Hakkari konumu ve coğrafi yapısıyla bir çok topluluğun ilgisini çekmiş ve bir çok millete vatan olmuştur. Hakkari, Med, Pers, Selevkos, Abbasi, Selçuklu, Moğol, Karakoyunlu, Akkoyunlu ve Osmanlı hakimiyetini görmüştür.

İlçeler:

Yüksekova

Tarihi bir Kent olan Yüksekova'nın tarihi M.Ö.7000 lere değin uzandığı kesin olarak bilinmektedir. GEVEROK vadisinde kayalara kazılmış bini aşkın resim bulunmuştur. Bu resimler yapısal özellikleri nedeniyle NEOLOTİK dönemle tarihlenmektedir. M.Ö. 1000'de ise yörede URARTU uygarlığı yaşamıştır. Bu uygarlığın en kalıcı izleri ise İlçe sınırları içindeki ünlü ORDU yoludur. Bu yol, URARTU krallığının Van Gölü kıyısındaki merkezi TUŞBA'dan (Van İlinin eski ismi)başlayıp CİLO Dağlarına değin uzanmaktadır. KELYAŞİN ve TOPUZAVA anıtları üzerinde URARTU dili ile yazılmış yazıtlar vardır ki; Bu uygarlıkla en doğrudan bilgiler bu yazıtlardan elde edilmiştir.
Büyükçiftlik (Hırvata) Köyü kalıntıları, Yüksekova'nın batısında Orişe deresi ağzındaki büyük bir kent ve kale kalıntısıdır. Burası Urartu'nun önemli kentlerinden Musaşir olduğu sanılmaktadır.
Eski adı GEVER olan Yüksekova Kanuni Sultan Süleyman'ın egemenlik yıllarında Osmanlı topraklarına katılmıştır. 1.Dünya savaşında Ruslar Yüksekova'yı işgal ettiler. (24 Mayıs 1915) Nasturi liderlerinden Marşimonu HOY'a götürdüler.Onun aracılığı ile bütün Nasturileri ayaklandırarak Türk ordusuna karşı kullandılar. 1915'te bölgedeki Müslüman halk Rus ve Nasturi zulmünden kaçarak dağıldılar. 5 Mayıs 1919'da yerli milis kuvvetleri ve şanlı ordumuz tarafından Yüksekova kurtarılınca isyancı Nasturiler, Urumiye (İran'ın Yüksekova'ya komşu olan ili) bölgesine çekildiler.

19.Yüzyılda Van vilayetine bağlı Hakkari livasının kazası olan Yüksekova 1936'da ilçe konumuna getirilmiştir. İlçe Merkezinin eski adı Dize' dir.

Şemdinli

Bölgenin tarih çağına Sümerler ve Akatlar'la girdiği,kentte ilk önce Sümerler'in Hakan Boyu olduğu,Sonra Akatlar,Urartu'lar ve Asur'ların bölgede uzun süre yaşadıkları anlaşılmıştır. Bölgenin daha sonra Med'ler ,Babiller,Pers'ler,Makedonya'lılar ve Silveskoslar'ın eline geçtiği, Hz.Ömer devrinde İslam Ordularının bu bölgeyi Müslüman Birliğine kattığı,daha sonra Yavuz Sultan Selim'in 1514 yılında Çaldıran Zaferinden sonra Osmanlı egemenliğine girdiği ve tarih boyunca bir çok kavimlere belde olduğu görülmüştür.

Rusların 1853 yılında Türk'lere savaş açması sonunda Dağistan'daki Şeyh Şamil ile işbirliği yapan Şemdinli'li Seyit Taha düşmana savaş ilan etmiştir.

Ölümü üzerine Kardeşi Şeyh Salih Azerbeycanlıları ve Hakkari'lileri Ruslara karşı ayaklandırdı. Fakat güneyde Cizre'de hüküm süren İzzettin Şir Ruslar tarafından kandırılarak isyan çıkarması sağlandı,Yezidi ve Nasturi'lilerle birleşen İzzettin Şir Musul ve Bitlis dolaylarını yağma ile işgal etti.(1854).Fakat Diyarbakırlı Hacı Timur Ağa asileri tamamen ortadan kaldırdı (1855).sonra Van Sancağı'na bağlı Şemdinan (Şemdinli)Albak,Çölemerik (Hakkari),Gever (Yüksekova), Beytüşşebap,Çal,Tiyari ve Kotur ilçeleri ile birlikte Erzurum Vilayeti'ne bağlandı.1865'te Van Vilayetinin kurulması ile ilçeler Van'a bağlandı.

1914 ile 1917 tarihleri arasında dört defa Rus işgaline uğramış olan Şemdinli'nin İlk işgali 5 Kasım 1914 olup,10 Aralık 1914 tarihinde Kuvvetlerimiz tarafından geri alınmıştır.13 Mayıs 1915 tarihinde ikinci defa Rus işgaline uğrayan ilçe kısa sürede Rus işgalinden kurtarıldı.31 Temmuz 1916 tarihinde kuvvetlerimiz tarafından Rus'lar tekrar geri püskürtüldü. İşgallerinde ısrarlı olan Rus Kuvvetleri Şemdinli'yi 10 Ağustos 1916 tarihinde dördüncü kez işgal ettiler. Rus'lar ve işbirlikçileri olan Nasturiler kötü düşüncelerine tüm Doğu Anadolu üzerinde olduğu gibi küçük Şemdinli üzerinde de sürdürmeye çalıştılar. Ancak yörenin İnsanları Ordu birliklerimiz ile el ele vererek onların bu hain emellerine engel oldular.24 Kasım 1917 tarihinde kuvvetlerimiz tarafından bir daha dönmemek üzere Rus Kuvvetlerini geriye kaçırdılar. Şahanklı Sinko Milli Mücadele sırasında 20.nci Kolordu Komutanı Kazım KARABEKİR Paşa ile işbirliği yaparak Yurdumuzdan kovulduktan sonra Urumiye bölgesine çekilen Ermenilerin bölgeye girmelerine engel oldu.

1926 yılında yapılan Ankara Antlaşması ile Musul ve Hakkari'nin 5 bölgesi sınır dışı kaldı. Nihayet Çölemerik (Hakkari),Gever (Yüksekova),Şemdinan (Şemdinli) ilçelerinden meydana gelen Hakkari Vilayeti kuruldu. Cumhuriyet döneminde bir süre Van Vilayeti içerisinde kaldı.4 Ocak 1936 tarihinde Hakkari tekrar Vilayet olunca Şemdinli de Hakkari'ye bağlandı.

COĞRAFİ DURUM

a-)Yeri,Yüzölçümü ve Rakımı
Doğu Anadolu Bölgesinde yer alan İlçemiz tabiat güzelliği bakımından Hakkari İlinin en güzel İlçesidir. Türkiye'nin İran ve Irak'a hudut teşkil eden üçgeninde yer alır. Yüzölçümü 1452 Km2,Rakımı ise 1450 M.dir.
b-)Bitki Örtüsü
Genellikle dağlık olan İlçemiz alanının %45'i Ormanlık,%41'i tarıma elverişsiz alan,%10'u dört veya beş ay kullanılabilen çayır ve mera ve %4'ü tarıma elverişli alandır. Ormanlarda bulunan ağaçların cinsi genellikle meşedir.

c-) Dağlar,Ovalar ve Yaylalar
Bölgedeki önemli Dağlar,Derecik bölgesinde Katina Tepe,Ortaklar bölgesinde Karadağ, Tahtataş Tepe, Süngü Tepe ve Akpınar Dağıdır. Ayrıce Eldir,Elmira,Geveroki dağları İlçemiz sınırları içerisindedir. Bölgemiz Ova yönünden çok fakir olmasına rağmen büyük ve küçük 15 kadar yayla bulunmaktadır. En önemlilerinden Helena,Geveruk,Bestereş ve Kani Haydar sayılabilir. Yaylalar yılın Nisan ve Ekim aylarında barınmaya imkan verir.

d-) Boğaz,Geçiş ve Gedikler
Bölgemizde Haruna geçidi, Şapatan Geçidi, Mezar Gediği, Ortaklar Gediği, Ulaşan Gediği,Katina Boğazı,Gilini Gediği,Su Gediği önemli gedik ve geçişlerdir.

e-) Akarsular
Bölgenin genelde Kuzeyden Güneye,Doğudan Batıya meyilli bir arazi yapısına sahip olması akarsu yönünden zengin olmasını sağlamıştır. Ancak Akarsuların rejimi bu dağlık yapı nedeniyle düzgün değildir.En önemlisi Şemdinli Çayı'dır.Bu çaya bağlı Kayalar ve Tanyolu'ndan gelen koluyla, Güzelkonak bölgesinden gelen kolu, Zorgeçit bölgesinde birleşerek daha batıda Konur'dan gelen Gülkan çayıyla birleşip Ormancık bölgesinden geçip Batıda Irak topraklarına akar. Diğer önemli akarsu Güneyimizde Irak Devletiyle hududumuzu teşkil eden Hacıbey Çayıdır. Bu akarsular kış ve bahar aylarında köprüler dışında geçit vermezler. İlçemizde Göl,Gölet ve Baraj bulunmamaktadır.

İklim

İlçemiz Doğu Anadolu Bölgesinde bulunmasına rağmen iklimi oldukça değişiktir. Yazları oldukça sıcak geçmesine karşın,kışları genellikle kar yağışlı ve ılımandır. İlkbahar ve Sonbahar mevsimleri yağmur,kışlar kar yağışlı olup,yaz mevsimi kurak geçer. Kar yağışı genellikle Ocak ayında gerçekleşir. Rüzgar genellikle Güneybatıdan eser en şiddetli görüldüğü ay Kasım ayıdır. Yüksek zirvelerde kış aylarında sis görülür. Şemdinli-Yüksekova karayolu belli yerlerde kış aylarında buzlanma yapar,yoğun kar yağışı,çığ ve aşırı rüzgarın etkisi ile belirli zamanlarda kapanır.

Çukurca

İlçede hangi tarihte yerleşime geçildiği ve hangi toplulukların yaşadığı kesin olarak bilinmemekle birlikte İlçe , Urartu Uygarlığının ilk yerleşim yerlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Abbasiler bu küçük yerleşim yerini 'Mir' denilen dini , siyasi , askeri şeflikle yönetmişlerdir. Selçuklular döneminde Çukurca , İmadiye Beyliğine bağlanmıştır. Selçuklular'dan sonra Osmanlı Döneminde Hakkari Beyliğine tabi olmuştur. 1880 yılında Şarki-çal adı ile kaza teşkilatı kurularak Van Sancağına , 1890 yılında ise ; tekrar nahiyeye dönüştürülerek Hakkari İl Beyliğine bağlanmıştır. 1.Dünya Savaşında Ruslar ve Nasturiler Çukurca'yı yakıp yıkmışlar. Musul sorunu ile önem kazanan Çukurca , 1926 yılında Ankara Antlaşması ile T.C sınırları içerisine alınmış , 1953 yılında ise ilçe yapılmıştır.

Çok eski bir yerleşim merkezi olan İlçemizin bilinen son sakinleri Nasturilerdir. Mezopotamya uygarlığının izlerini taşımaktadır. 1.Dünya Savaşı Döneminde Rusların kışkırtmasıyla ayaklanan Nasturiler Ordumuz ve Milislerin ayaklamayı bastırmasından sonra ülkeyi terk etmişlerdir.

Çukurca 1926 Ankara Antlaşmasıyla Türkiye Toprakları içine alınmıştır. Daha önce bucak merkezi iken 1953 yılında 6068 sayılı kanun ile ilçe yapılmıştır.

Toplam 480 Km2 Yüzölçümlü İlçemiz,doğuda Yüksekova,batıda Şırnak ( Uludere ve Beytuşşebap ),Kuzeyde Hakkari ve Güneyde ise Irak Devlet Hududu ile çevrilidir. İlçemizin rakımı 1285 m.dir.

İlçe Yerleşim Merkezi,yüksek dağlarla çevrili olup düz olmayan bir alandır. Çukurca adı da belirtilen bu coğrafi konumundan gelmektedir.